Wel koffie op het kerkhof
Helaas heb ik in mijn leven al wat mensen verloren, dus ik heb al heel wat keren een begrafenis of crematie meegemaakt. Van mensen dichtbij en mensen die wat verder van me af stonden, van volwassenen en kinderen, van bejaarden en overleden baby’s. Onverwachts overleden of na een ongeluk, na een kort of lang ziekbed, mensen die moeite hadden om het leven los te laten en mensen die kozen om zelf een einde aan hun leven te maken.
Ook de manieren van afscheid nemen was vaak heel verschillend. Zo was ik ooit op een begrafenis waarin een brief werd voorgelezen aan de achterblijvers, geschreven door de overledene vlak voor haar sterven. Dat was heel indringend, net als al die afscheidsdiensten van overleden kinderen, baby’s, schoolkinderen, pubers.
Ook mijn ouders en schoonouders zijn inmiddels al een tijd geleden overleden. Ziek en oud waren ze alle vier en toe aan de volgende fase en wij, inmiddels 60+ ook toe aan de volgende levensfase.
In al die jaren, dus zolang ik leef, is er een hoop veranderd aan het omgaan met de dood en ook is er veel veranderd aan de wijze van afscheid nemen. Soms was het een trieste bedoening, andere keren werd er geproost op het leven. De koffie werd soms vervangen door drank en in plaats van cake, werden er ander hapjes geserveerd, zoals pizza, Surinaamse hapjes, bittergarnituur of ander lekkers.
Soms had een begrafenis iets van een reünie, een ontmoeting met oude vrienden of familieleden die je normaal niet meer sprak, maar die nu ineens weer kwamen oppoppen. Zo kwam ik er zelf achter, op de begrafenis van mijn moeder jaren geleden, via een aantal neven die ik in mijn leven zelden gezien had, dat ik veel meer lijk op hun moeder, dan op mijn eigen moeder, zowel qua uitstraling, als ook wat betreft mijn stem, uiterlijk en manier van doen.
Dit jaar ben ik op geen enkele begrafenis geweest, maar heb ik wel 3 keer een begrafenisdienst via livestream gevolgd. Dat betekende gewoon thuis in je dagelijkse kloffie achter de laptop een dienst volgen. Geen gezamenlijk afscheid, niet meedoen met zang, tenminste ik ga niet in mijn eentje meezingen thuis achter mijn pc en geen koffie met cake of wat dies meer zij, achteraf.
Maar nu is er toch iets raars met die koffie en dat komt door het programma ‘Ik mis je’ van de EO. ‘Ik mis je’ is een platform van de EO waarbij mensen hun herinneringen aan geliefden voor lange tijd kunnen delen en waarbij ze andere mensen die ook met de dood te maken hebben gehad kunnen ontmoeten. Er bestaat ook een tv-programma van ‘Ik mis je’ (Bakkie Troost). Je ziet dan een presentator met een knalgroene thermoskan met twee bekers rondlopen op een begraafplaats. Hij of zij spreken dan mensen aan, die het graf van iemand bezoeken en praten uitgebreid over het leven en de dood van de dierbare die ze daar ooit begraven hebben.
Er wordt veel naar dit programma gekeken en ook teruggekeken op ‘Ik mis je gemist’. Mensen vinden er troost en herkenning. Ook wordt er gesproken over religie en zingeving, over een eventueel leven na de dood en het terugzien van elkaar. Maar soms ook over spijt, over onmacht en frustratie en over boosheid, angst en verdriet.
Maar nu is er toch één ding dat ik niet begrijp en dat is die koffie in die groene thermoskan. Jarenlang gebruikte ik in mijn praktijk ook een thermoskan voor de cliënten. De eerste cliënt om half 9 had geluk, die had nog verse koffie, maar de vierde om kwart voor 11 kreeg een half lauwe bak. Maar goed, ik ga ervan uit dat de koffie in de groene kan heet of in elk geval warm is. Maar het rare vind ik dat iedereen ‘ja lekker’ zegt, als ze een mok met koffie krijgen aangeboden. Uit onderzoek blijkt echter dat 62% van de vrouwen maar dagelijks minimaal 1 kopje koffie drinkt en voor jongeren onder de 35 geldt dat slechts 35% koffie drinkt. Wat betekent dat voor dit programma. Het kan zijn dat de programmamakers eerst naar iemand toestappen en vragen of diegene koffie drinkt en er op dat moment ook zin in heeft en dan pas wordt uitgenodigd om mee te doen aan een gesprek. Of er wordt van tevoren afgesproken dat de mensen op de begraafplaats horen te zeggen “ja, lekker”, als ze koffie krijgen aangeboden, ook al vinden ze het niet te hachelen. Je ziet ook zelden dat iemand de koffie ook echt opdrinkt, dus je kan gewoon dankbaar de mok in ontvangst nemen en er dan gewoon de hele tijd mee blijven staan, hoef je ook niet te denken wat je met je handen moet doen, als je staat te praten over een moeilijk onderwerp, met een onbekende en een camera op jou gericht.
Opvallend is ook dat er nooit gevraagd wordt of iemand ook suiker of melk wil. Ik heb het tenminste nog niet gezien, maar misschien zit dat wel verstopt in de jas van de interviewer. En een plakje cake, zoals nog steeds op veel begrafenissen wordt rondgedeeld, is er op de begraafplaats ook niet bij.
Of heb ik het niet begrepen en is ‘een bakje troost’ niet letterlijk een kopje koffie bedoeld om je tranen te vergeten?
Ik las op ‘ensie.nl’ dat een bakje troost vroeger een ‘bakkie pleur’ heette. Vroeger moesten de havenarbeiders in Rotterdam en Amsterdam hard werken. Alles wat versleept moest worden werd niet verfijnd neergelegd, maar neer gepleurd. Havenarbeiders hadden het zwaar, mijn vader heeft vroeger ook jaren in de haven van Rotterdam gewerkt en daar schepen schoongemaakt. Tijdens de korte pauzes vond men troost in een ‘bakkie pleur’, waarvan het ‘bakkie troost’ lijkt afgeleid. En voor de duidelijkheid, ‘pleur’ is afgeleid van het Franse ‘pleurer’ wat schreeuwen of huilen betekent.
Over een kop koffie wordt ook wel gezegd dat cafeïne ontnuchterend werkt. Dus aan het einde van een feestje, bv. onze bruiloft, 35 jaar geleden, werd aan iedereen nog een bak koffie aangeboden, zodat de gasten daarna op konden pleuren. Blaastesten voor alcoholgebruik bestonden er nog niet. Zolang je netjes over een lijn kon lopen met drank op, kon je gewoon in je auto stappen en ‘oppleuren’. Wij noemden het ‘oprotkoffie’.
Ik ga ervan uit dat de koffie die bij het programma ‘Ik mis je’ je niet bedoeld is als oprotkoffie, maar een bedoeld is als uitnodiging om je verhaal en je gevoelens te delen, met de interviewer en via hem of haar met de rest van Nederland en op die manier troost kan bieden voor de deelnemers en de programma kijkers. En of je nu thuis kijkt naar ‘Ik mis je’, of naar een livestream begrafenisdienst, dan kun je altijd nog kiezen om koffie, thee of iets sterkers te drinken, omdat het je troost of omdat het er voor jou bij hoort of gewoon omdat je er trek in hebt. En voor verdriet en tranen (‘pleurer’) is thuis achter je laptop voldoende ruimte, maar als je met iemand kijkt dan kun je elkaar troosten en dat is ook wat waard.
