Hoe doe je dat
Als je googelt op ‘omgaan met verlies’ vind je rijenlange trainingen, expertisecentra, psychologische inzichten, stadia van rouwverwerking, boeken en cursussen, namen van bekende en onbekende grootheden die allemaal hun steentje kunnen bijdragen aan het verwerken van verlies.
Vooral bij grote verliezen, zoals de dood van een kind of een partner, dus rouw, maar ook bij de verwerking van trauma’s en andere heftige omstandigheden, kun je soms wel wat hulp gebruiken.
Ik weet nog dat na het neerhalen van de MH17 Mark Rutte zei: ‘persoonlijk verlies past niet in een mal of schema, er is geen scenario voor rouw’. Deze opmerking is me altijd bijgebleven, met name in het werken met mensen die met verlies te maken hebben (gehad) in hun leven. Steeds ging het om het individu, het zogenaamde finetunen, het nauwkeurig afstemmen op iemand, op de persoon die voor me zat en worstelde met verlies.
Toch is er in het omgaan met verlies wel een leerproces bij mensen te ontdekken. Dus hoe gingen ouders met verlies om, werd er thuis over gesproken, werd er gehuild, werd er herdacht of werd er gezwegen, moest je alles maar lijdzaam accepteren of was er ruimte voor boosheid, somberheid, opstand. Leed je samen of met elkaar.
En natuurlijk kun je het ook leren. Wanneer je ouders zwegen over verlies, kan jij wel leren erover te praten. En dat mag ook, je mag treuren om verlies, je mag het delen, in onze maatschappij is er gelukkig meer ruimte voor dan vroeger. Na de 2e wereldoorlog was er geen slachtofferhulp en mensen met een doodgeboren kindje moesten daar vroeger over zwijgen, het volgende kind kreeg vaak de naam van het doodgeboren kind. Iets wat we ons tegenwoordig niet meer kunnen voorstellen.
Maar goed, dit wordt geen blog over omgaan met de dood, met trauma’s en ziekte, er is genoeg te vinden als je hier informatie over zoekt. Ik wil het klein houden en het hebben over mijn ervaring met verlies toen ik een kleuter was. Ik kon absoluut niet tegen mijn verlies.
Wij speelden weleens ‘mens erger je niet’, een absurde titel voor een dergelijk spel, maar als ik verloor, dan kreeg ik een woede-uitbarsting waar je U tegen mag zeggen. Ik gooide het spel door de kamer, schreeuwde als een speenvarken en was slecht te kalmeren.
Maar wat had ik voor voorbeeld in het omgaan met verlies. Een moeder die zo boos werd op de woede-uitbarsting van haar dochter, dat ze als reactie het spelletje in z’n geheel in de kolenkachel gooide. Ik zie het haar nog doen. Ik weet nog dat ik eerst dacht: ze dreigt er alleen maar mee, ze doet het vast niet echt. Maar ze deed het wel echt, ik werd nog bozer dan voorheen en leerde niet om te gaan met mijn verlies, in elk geval niet van mijn moeder. Verlies leidde alleen nog tot meer verlies, namelijk het verlies van het spel, maar ook verlies van troost van mijn moeder.
Gelukkig heb ik daarna nog van alles bijgeleerd op mijn levenspad, en kan ik met het verliezen tijdens een spel inmiddels goed omgaan. Toen mijn kinderen op de leeftijd waren dat ze spelletjes doen, met enige competitie, leuk gingen vinden merkte ik dat ook niet elk kind in elke fase daar even goed mee om kon gaan. Dus zorgde ik er als het kon voor dat er ook regelmatig door iedereen gewonnen werd en hadden we als regel: als je wint dan moet je het spel opruimen en als je verliest mag je een nieuw spel kiezen.
Dit voorkwam uitbarstingen, zoals ik ze vroeger zelf had, zowel bij de kinderen als bij mij, alhoewel ik nooit de neiging heb gevoeld een spel te verbranden als een kind toch wat moeite had met zijn verlies. Verliezen werd niet aantrekkelijk, maar ook niet dramatisch en winnen had altijd een vervelende kant, namelijk het spel opruimen.
Maar moet je zo omgaan met kinderen die niet goed tegen hun verlies kunnen? Niet persé. Want ook hier geldt de opmerking van Rutte ‘verlies past niet in een mal of schema’, ook het verliezen van het spel ‘mens erger je niet’ niet.
Wel is het belangrijk voor een mens, groot of klein, dat hij of zij regelmatig succeservaringen heeft in het leven, en soms moet je daar als ouder een beetje mee helpen, door je kind, als het niet vanzelf gebeurt, ook af en toe eens te laten winnen. Het schijnt dat vaders dat lastiger vinden dan moeders, met name vaders die zelf niet goed tegen hun verlies kunnen. Maar ook in het omgaan met verlies ben je nooit te oud om te leren.
