Een bijzondere combinatie

Op 1990 riep Victim Support, volgens ‘beleven.org’ 22 februari uit tot de ‘Europese Dag van het Slachtoffer’. In heel Europa wordt vandaag stil gestaan bij de positie van slachtoffers van misdrijven, rampen en ongevallen.  Elk jaar start Slachtofferhulp Nederland een campagne met een actuele aanleiding.

Vorig jaar was het thema ‘oordeel uit, aandacht aan’. Toen werd er aandacht gegeven aan het feit dat slachtoffers vaak te maken krijgen met negatieve en verkeerde reacties. Bijvoorbeeld ‘heb je het zelf niet een beetje uitgelokt’ of ‘gelukkig ben je niet verkracht’. Eerdere thema’s waren bijvoorbeeld ‘hulp en herstel na een aanslag‘, slachtoffers van seksueel geweld‘ en ‘jongeren en slachtofferschap‘.

Vandaag wordt er stil gestaan bij ‘de zorg voor de hulpverleners’, met name binnen de GGZ, zo vermeld ‘denederlandseggz.nl’. Deze keuze is gemaakt omdat in het afgelopen jaar een paar keer ernstige geweldsincidenten geweest zijn in de GGZ en de jeugdzorg, waarbij medewerkers gewond zijn geraakt of zelfs zijn overleden. Per jaar blijken in Nederland 1,3 miljoen mensen de GGZ te bezoeken. Echter het is niet altijd veilig voor medewerkers en patiënten. Daarom wordt er op deze dag speciaal aandacht gegeven aan het verbeteren van die veiligheid en worden op sommige plaatsen familie, vrienden en collega’s van geweldsslachtoffers binnen de GGZ herdacht.

In de jaren dat ik werkte binnen de GGZ, maar ook binnen mijn eigen praktijk, als psycholoog, pedagoog en seksuoloog heb ik gelukkig nooit te maken gehad met lichamelijk geweld, maar wel met verbaal geweld. Ook heb ik twee keer dreigbrieven ontvangen, waarvan in een ook vreselijke dingen stonden over mijn kinderen. De schrijver van deze brief is mij nooit bekend geworden. Ik heb de brieven nog wel jaren bewaard, voor het geval er toch nog iets akeligs zou gebeuren, maar zover is het nooit gekomen.

Gelukkig kan ik de keren dat er verbale agressie is geweest, die ik me nog kan herinneren, op een hand tellen, waarvan een situatie mij het meest is bijgebleven. Er was ooit een cliënt enorm boos op mij. Hij ging steeds harder praten en na een tijdje dreigde hij zijn geduld te verliezen en schreeuwde hij me allerlei verwensingen toe. Ik kon, aan de buitenkant, rustig blijven en liet hem weten dat zijn tijd erop zat en dat we bovendien op deze manier niet verder konden praten. Woedend trok hij zijn jas aan en beende de trap af.

Beneden bij de voordeur zat mijn volgende cliënt. Die had alles gehoord en kwam naar boven. Hij gaf aan erg geschrokken te zijn en vroeg of het wel met mij ging. Ik liet hem weten dat ik wel wat geschrokken was van de uitingen van de boze man, maar dat ik me verder wel goed voelde. De cliënt stelde voor even een kopje koffie samen te drinken, voor we aan het gesprek zouden beginnen. Dat leek me een goed idee. We dronken koffie en ondertussen kletsen we wat over het weer of een ander onbeduidend onderwerp. Toen vroeg ik of hij toe was aan zijn gesprek. Dat was hij inmiddels en daarna pakten we de draad van zijn behandeling gewoon weer op. 

Maar wat hebben de plegers van geweld, zowel binnen als buiten de GGZ nodig, volgens de Katholieke Kerk nodig? Aswoensdag.

Want behalve de Europese Dag van het Slachtoffer is het vandaag ook Aswoensdag. Carnaval is voorbij en de eerste dag van de Veertigdagentijd is begonnen. Voor de niet-kerkelijken zal ik het even uitleggen. Vanaf vandaag duurt het nog 40 dagen voordat het Pasen is. Eigenlijk duurt het nog 46 dagen, maar de zondagen worden niet meegeteld. Op Aswoensdag zet de priester in de katholieke kerk een kruisje met as op het voorhoofd van kerkgangers. Hoewel dit een typisch katholiek gebruik is, wordt het ook steeds vaker toegepast door dominees in protestantse kerken.

Nu ben ik benieuwd waar die as vandaan komt. Het is ongetwijfeld geen sigaretten as, maar wat dan wel. De as is volgens eo.nl gemaakte van de takken die een jaar eerder bij Palmpasen zijn gebruikt. Palmpasen wordt de zondag voor Pasen gevierd en doet terugdenken aan de palmtakken waarmee gezwaaid werd tot Jezus op een ezeltje Jeruzalem binnenreed.

De as doet denken aan de vergankelijkheid van het leven. ‘Gij zijt gekomen uit as en tot as zult Gij wederkeren’. Verder is as ook een teken van berouw, dus spijt. En spijt kennen we allemaal, behalve als je geen geweten hebt. Spijt over wat je ooit hebt gedaan of gelaten, gezegd of juist verzwegen, spijt om wat je anderen hebt aangedaan, die slachtoffer van jou zijn geworden. En dan bedoel ik niet alleen moord en doodslag, maar ook spijt van bijvoorbeeld manipulatie, van fraude, van liegen, van het maken van een foute opmerking of van jaloezie.

Het zou niet verkeerd zijn als we Aswoensdag, wel of niet met een kruisje, gebruiken om ons eens te bezinnen op hoe wij anderen tot slachtoffer hebben gemaakt, door ons daden of woorden en als het kan in contact met die ander onze spijt te betuigen. Dit is een basale vorm van slachtofferhulp, maar wel heel belangrijk. Als iedereen dit vaker zou doen, is slachtofferhulp minder nodig en krijgen ook de mensen waarvan niemand weet dat ze slachtoffer zijn, meer steun en erkenning en kans op genezing van het slachtofferschap.

En of je dan vandaag geen vlees eet, of alle 40 dagen afziet van alcohol, snoep, Netflix of andere genoegens, dat is aan jou. Maar voor je een weloverwogen keuze maakt, bedenk dan wel dat Aswoensdag volgend jaar op Valentijnsdag valt, een spannende uitdaging om boete te doen en je spijt te betuigen tegenover je vriend of vriendin onder het genot van het eten van een haring (in veel Katholieke kerken het enige toegestane lekkernij op Aswoensdag)